Quy định pháp luật về quyền kiến nghị trong kiểm sát việc giải quyết các vụ việc dân sự, hôn nhân và gia đình hành chính, kinh doanh, thương mại, lao động (sau đây gọi tắt là vụ việc dân sự, hành chính)

Theo quy định tại khoản 2 Điều 5, khoản 7 Điều 27 Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2014 (VKSND); khoản 1 Điều 21 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 (BLTTDS); khoản 2 Điều 25 Luật tố tụng hành chính năm 2015 (LTTHC); Điều 6 Quyết định số 364/QĐ-VKSTC ngày 02/10/2017 của VKSND tối cao về việc ban hành Quy chế công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ việc dân sự và Điều 6 Quyết định 282/QĐ-VKSTC ngày 01/8/2017 của VKSND tối cao về việc ban hành Quy chế công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính thì Viện kiểm sát kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng dân sự, hành chính, thực hiện quyền kiến nghị theo quy định của pháp luật nhằm bảo đảm cho việc giải quyết vụ việc dân sự kịp thời, đúng pháp luật. Trường hợp hành vi, quyết định của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong hoạt động tư pháp có vi phạm pháp luật ít nghiêm trọng, không thuộc trường hợp kháng nghị thì VKSND kiến nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân đó khắc phục vi phạm pháp luật và xử lý nghiêm minh người vi phạm pháp luật; nếu phát hiện sơ hở, thiếu sót trong hoạt động quản lý thì VKSND kiến nghị cơ quan, tổ chức hữu quan khắc phục và áp dụng các biện pháp phòng ngừa vi phạm pháp luật và tội phạm theo quy định tại Điều 5 Luật tổ chức VKSND và Điều 21 BLTTDS và Điều 25 Luật TTHC. Cơ quan tổ chức, cá nhân liên quan có trách nhiệm xem xét, giải quyết trả lời kiến nghị của VKSND theo quy định của pháp luật.

Về thẩm quyền kiến nghị: Theo Điều 20 Thông tư liên tịch số 02/2016/TTLT-VKSNDTC-TANDTC và Thông tư 03/2016/TTLT-VKSNDTC-TANDTC ngày 31/8/2016 quy định việc phối hợp giữa VKSND và Tòa án nhân dân trong việc thi hành một số quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự, hành chính (gọi tắt là Thông tư liên tịch số 02/2016 và Thông tư liên tịch số 03/2016) quy định Viện trưởng Viện kiểm sát quyết định thực hiện các quyền yêu cầu, quyền kiến nghị quy định tại BLTTDS và Thông tư liên tịch này.

Kiểm sát viên quyết định thực hiện một số quyền kiến nghị như: kiến nghị quyết định áp dụng, thay đổi, hủy bỏ hoặc việc không áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời tại phiên tòa; kiến nghị việc trả lại đơn khởi kiện, đơn yêu cầu với Tòa án đã trả lại đơn khởi kiện, kiến nghị cho sao chụp bản sao đơn khởi kiện và tài liệu chứng cứ trong trường hợp trả lại đơn khởi kiện, kiến nghị yêu cầu đương sự, người có đơn bổ sung nội dung đơn và tài liệu kèm theo đơn đề nghị xem xét bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật, kiến nghị yêu cầu Ủy ban nhân dân cấp xã nơi người tham gia tố tụng cư trú, tổ chức nơi người tham gia tố tụng làm việc thực hiện việc cấp, tống đạt hoặc thông báo văn bản tố tụng, kiến nghị áp dụng, thay đổi…

Theo điểm a khoản 3 Điều 5 Quyết định số 399/QĐ-VKS ngày 06/9/2019 và điểm d khoản 1 Điều 5 Quyết định 255/QĐ-VKSTC ngày 16/8/2021 của VKSND tối cao ban hành quy định về quy trình kiểm sát bản án, quyết định giải quyết vụ án dân sự, hành chính của Tòa án quy định: “Đối với vi phạm ít nghiêm trọng, công chức đề xuất Lãnh đạo Viện kiểm sát thực hiện quyền kiến nghị Tòa án khắc phục vi phạm đối với vụ án cụ thể hoặc tổng hợp vi phạm để ban hành kiến nghị chung.”

Như vậy, kiến nghị là quyền của Viện kiểm sát yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân trong giải quyết các vụ việc dân sự, hành chính khắc phục vi phạm, thực hiện đúng quy định của pháp luật; áp dụng đối với hành vi, quyết định vi phạm pháp luật ít nghiêm trọng. Mục đích của kiến nghị là chỉ ra hành vi, quyết định của cơ quan, tổ chức, cá nhân có vi phạm trong giải quyết vụ án dân sự, hành chính và yêu cầu khắc phục những vi phạm đó để giải quyết vụ án đúng, có căn cứ, chính xác hoặc phòng ngừa vi phạm.

Về hình thức, nội dung của kiến nghị: Hình thức kiến nghị của Viện kiểm sát đa dạng, linh hoạt vừa đảm bảo tính căn cứ pháp lý vừa phù hợp với mỗi đối tượng cụ thể, có thể là văn bản hoặc bằng lời nói. Trường hợp có vi phạm trong việc ban hành quyết định tố tụng của Tòa án, cơ quan, tổ chức. Viện kiểm sát có thể kiến nghị trực tiếp bằng văn bản đối với một vi phạm cụ thể hoặc tập hợp nhiều dạng vi phạm để ban hành kiến nghị yêu cầu Tòa án, các cơ quan, tổ chức khắc phục vi phạm. Kiến nghị bằng văn bản phải đảm bảo theo đúng mẫu ban hành kèm theo Quyết định số 410/QĐ-VKSTC ngày 25/11/2021 của VKSND tối cao.

Thực tiễn thực hiện quyền kiến nghị của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Sơn La thông qua kiểm sát việc giải quyết các vụ việc dân sự, hành chính

Năm 2024 ngành Kiểm sát nhân dân xác định: Công tác kiểm sát việc giải quyết vụ việc dân sự, hành chính là một trong hai nhiệm vụ trọng tâm, đột phá của toàn Ngành và những năm tiếp theo. Để đảm bảo thực hiện tốt công tác đột phá, VKSND tỉnh Sơn La đã rà soát, liệt kê từng nhóm nhiệm vụ cụ thể, chú trọng đề ra kế hoạch, giải pháp thực hiện. Theo đó đề ra chỉ tiêu cụ thể đối với công tác kiến nghị.

Nhìn lại kết quả hoạt động hơn 2 năm qua (từ ngày 01/12/2021 đến 31/5/2024), công tác thực hiện quyền kiến nghị không ngừng được nâng cao cả về số lượng và chất lượng thể hiện qua cụ thể: VKSND hai cấp tỉnh Sơn La đã ban hành 103 kiến nghị (trong đó: 55 kiến nghị đối với Tòa án nhân dân yêu cầu khắc phục vi phạm pháp luật và 48 kiến nghị đối với các cơ quan hữu quan trong việc phòng ngừa vi phạm pháp luật). Năm 2022 ban hành 36 kiến nghị (23 kiến nghị khắc phục vi phạm và 13 kiến nghị phòng ngừa vi phạm), năm 2023 ban hành 40 kiến nghị (19 kiến nghị khắc phục vi phạm và 21 kiến nghị phòng ngừa vi phạm), tăng 04 kiến nghị, đạt 11,1%; trong 6 tháng đầu năm 2024 ban hành 27 kiến nghị (13 kiến nghị khắc phục vi phạm, 14 kiến nghị phòng ngừa), tăng 03 kiến nghị so với 6 tháng đầu năm 2023, đạt 22,7%.

 Các kiến nghị khắc phục vi phạm pháp luật chỉ rõ vi phạm của Tòa án về thời hạn gửi bản án, quyết định, hồ sơ cho Viện kiểm sát; bản án không ghi rõ sự có mặt hay vắng mặt đương sự tại phiên tòa; vi phạm về hình thức, điều luật áp dụng trong các quyết định; kiến nghị đối với chi nhánh Văn phòng đăng ký đất đai về việc cung cấp tài liệu, chứng cứ liên quan đến việc giải quyết các vụ việc dân sự không đúng thời hạn cho Tòa án.

Các kiến nghị phòng ngừa vi phạm pháp luật chủ yếu là kiến nghị trong hoạt động công chứng, chứng thực với cá nhân vi phạm, như: Khi công chứng không yêu cầu cung cấp đầy đủ tài liệu thể hiện ý kiến của các thành viên còn lại trong hộ gia đình đã tiến hành công chứng hợp đồng… vi phạm trong việc đăng ký kết hôn; hoạt động chứng thực hợp đồng, quản lý giao đất, thu hồi đất, quản lý tài nguyên đất và tài nguyên nước...

Kết quả: 100% kiến nghị khắc phục vi phạm và phòng ngừa đều được Tòa án, các cơ quan hữu quan có văn bản tiếp thu, khắc phục.Trong đó nhiều kiến nghị phòng ngừa có chất lượng. Điển hình như: Kiến nghị số 04/KN-VKS-HC ngày 16/01/2023 của VKSND tỉnh Sơn La đối với Chủ tịch UBND huyện Thuận Châu về việc chỉ đạo khắc phục, phòng ngừa vi phạm pháp luật trong việc quản lý tài nguyên đất và tài nguyên nước. Ngày 01/02/2023 Ủy ban nhân dân huyện Thuận Châu đã có Công văn số 164/UBND-TNMT với nội dung nhất trí với toàn bộ kiến nghị của VKSND tỉnh Sơn La đồng thời có văn bản chỉ đạo đối với các phòng ban có liên quan thực hiện các giải pháp khắc phục, phòng ngừa vi phạm pháp luật trong quản lý tài nguyên đất và tài nguyên nước trên địa bàn.

Với những kết quả đã đạt được, VKSND hai cấp tỉnh Sơn La đã đạt và vượt 20% chỉ tiêu Quốc hội giao theo Nghị quyết 96/2029/QH14 và chỉ tiêu ban hành Quyết định số 139/QĐ-VKSTC ngày 29/4/2020 của VKSND tối cao. Qua đó, bảo đảm pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các đương sự. Thông qua công tác kiến nghị đã kịp thời chỉ ra những vi phạm, thiếu sót để Tòa án và các cơ quan hữu quan có những giải pháp kịp thời khắc phục những lỗ hổng trong hoạt động quản lý nhà nước tại địa phương. Nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng ngừa vi phạm pháp luật và phòng chống tội phạm của VKSND hai cấp tỉnh Sơn La. Hoạt động này góp phần phục vụ chính trị tại địa phương, nâng cao vị thế của ngành Kiểm sát sát nhân dân trước các cấp ủy Đảng và chính quyền địa phương, tạo điều kiện thuận lợi để Ngành thực hiện tốt hơn công tác kiểm sát hoạt động tư pháp.

Phương hướng thực hiện công tác kiến nghị trong kiểm sát việc giải quyết các vụ việc dân sự, hôn nhân và gia đình, vụ án hành chính, kinh doanh thương mại, lao động trong thời gian tới

Thứ nhất, Công chức, Kiểm sát viên chủ động cập nhật, nghiên cứu quy định của pháp luật, hướng dẫn liên quan đến công tác kiểm sát giải quyết các vụ, việc dân sự, hành chính:

Để ban hành văn bản kiến nghị đúng và trúng, lãnh đạo đơn vị, Kiểm sát viên phải chủ động nghiên cứu kỹ các quy định của pháp luật liên quan đến các lĩnh vực dân sự, hôn nhân và gia đình. Đặc biệt các văn bản pháp luật mới, các văn bản hướng dẫn liên quan như: Thông tư, nghị quyết, án lệ… Công tác giải quyết các vụ việc dân sự, hành chính liên quan đến nhiều lĩnh vực và được điều chỉnh bởi nhiều quy phạm pháp luật khác nhau, vì vậy nếu Kiểm sát viên không chủ động cập nhật những quy định, các văn bản hướng dẫn đã được ban hành từ lâu, nhưng vẫn còn hiệu lực thì dễ dẫn đến bỏ sót các nội dung cần giải quyết hoặc áp dụng không đúng, đầy đủ quy định của pháp luật. 

Bên cạnh đó, lãnh đạo đơn vị và Kiểm sát viên luôn chủ động cập nhật theo dõi trên trang thông tin điện tử của ngành Kiểm sát, Tòa án để nghiên cứu bản án tương tự đã được công bố và đã được thông báo rút kinh nghiệm do có những vi phạm của các đơn vị, để từ đó tự rút ra kinh nghiệm phát hiện các dạng vi phạm của Tòa án và các cơ quan liên quan. Quá trình nghiên cứu các thông báo rút kinh nghiệm của VKSND tối cao và VKSND cấp cao, cần in sao thành tài liệu lưu để nghiên cứu, áp dụng.

Thứ hai, xây dựng, rèn luyện kỹ năng phát hiện vi phạm, kịp thời phát hiện vi phạm ban hành kiến nghị, ngay sau khi nhận được bản án, quyết định và các văn bản tố tụng khác của Tòa án, Kiểm sát viên được phân công phải chủ động kiểm sát về hình thức và nội dung của các văn bản đồng thời đối chiếu với mẫu biểu của Tòa án nhân dân tối cao cùng các quy định của BLTTDS, Luật TTHC năm 2015 để kiểm sát về hình thức, thời điểm Tòa án ban hành văn bản và thời điểm Viện kiểm sát nhận được văn bản để đối chiếu với thời hạn theo quy định của pháp luật... Về nội dung, cần phải đối chiếu các quy định của pháp luật với các tài liệu, chứng cứ trong hồ sơ để so sánh, phân tích xác định nội dung trong các quyết định, văn bản đó đã đúng hay chưa. Sau khi xác định được dạng vi phạm, Kiểm sát viên chủ động, kịp thời báo cáo, tham mưu lãnh đạo thực hiện quyền kiến nghị. Đối với những vi phạm nghiêm trọng, cần phải khắc phục ngay, sau đó sẽ ban hành kiến nghị trực tiếp đối với vụ việc cụ thể. Đối với những vi phạm về thời hạn, Kiểm sát viên cập nhật vào sổ theo dõi riêng để tổng hợp vi phạm kiến nghị vào 06 tháng đầu năm hoặc cả năm theo quy định.

Thứ ba, về soạn thảo văn bản kiến nghị: Việc soạn thảo văn bản kiến nghị được Kiểm sát viên xây dựng theo mẫu ban hành kèm theo Quyết định số 410/QĐ-VKSTC ngày 25/11/2021 của Viện trưởng VKSND tối cao (Mẫu số 05/DS, 06/DS, 07/DS, 05/HC, 06/HC, 07/HC).

Bản kiến nghị phải có nội dung rõ ràng, phân tích, lập luận để xác định và chỉ rõ vi phạm pháp luật, hậu quả của vi phạm, nguyên nhân và trách nhiệm của Tòa án, của cơ quan, tổ chức và nêu rõ yêu cầu đối với đối tượng bị kiến nghị nhằm khắc phục vi phạm.

Thứ tư, trao đổi với Tòa án, cơ quan bị kiến nghị trước khi ban hành văn bản kiến nghị: Ngay sau khi xây dựng dự thảo kiến nghị, lãnh đạo đơn vị tiến hành trao đổi trực tiếp với lãnh đạo Tòa án và các cơ quan hữu quan để các cơ quan đó nắm được nội dung vi phạm trong hồ sơ. Quá trình trao đổi giúp Thẩm phán trực tiếp giải quyết vụ án nắm bắt được vi phạm của hồ sơ để kịp thời khắc phục, chấm dứt vi phạm tương tự xảy ra; đồng thời có quan điểm phản hồi lại đối với dự thảo kiến nghị. Trên cơ sở đó, bản kiến nghị chính thức sẽ đúng, trúng và đạt hiệu quả hơn; đồng thời sẽ được các cơ quan liên quan tiếp nhận với tâm lý “thoải mái”, hạn chế ảnh hưởng đến mối quan hệ phối hợp trong công tác giữa Viện kiểm sát với Tòa án và các cơ quan liên quan.

Thứ năm, xây dựng kỹ năng kiểm sát việc thực hiện các yêu cầu trong bản kiến nghị: Sau khi ban hành kiến nghị, lãnh đạo đơn vị chỉ đạo Kiểm sát viên trao đổi với Tòa án, cơ quan bị kiến nghị có văn bản trả lời tiếp thu theo yêu cầu trong kiến nghị. Đồng thời kiểm sát lại các tài liệu trong hồ sơ về việc khắc phục vi phạm của Tòa án, nếu là dạng vi phạm cần khắc phục, từ đó nâng cao hiệu quả chất lượng của bản kiến nghị Viện kiểm sát đã ban hành./.

Tác giả: Minh Thu, Nhật Thương

Phòng 9 Viện KSND tỉnh Sơn La